İşte Kayseri'nin geçmişine ışık tutan lakaplar… Hacılar, Bünyan, Merkez…

Kayseri tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış kadim bir şehir olarak, kültürel zenginlikleri ve sosyal yapısıyla dikkat çekiyor. Bu zenginliğin bir yansıması olarak, şehirde yaşayan ailelerin lakapları da kuşaktan kuşağa aktarılmış ve bugün dahi birçok insan tarafından biliniyor. İşte Kayseri'nin geçmişine ışık tutan bu lakaplar…

Haberi derlemek için Hüseyin Cömert'in 'Kayseri'de İlk Nüfus Sayımı-1831' isimli eserinden destek aldık.

Peki bu kitapta yer alan soy lakaplarında Yörük-Türkmen oymaklarının adları nasıl yer buldu, bu sayımda Oğuz boylarının adlarına, oymak isimlerine rastlamak mümkün olur muydu?

Erkilet'te Türkmen İsa Oğlu, Dündar Oğlu, Arslan Hacılı Oğlu, Yazırlı Oğlu, Tekeli Oğlu, Karagöz oğlu, Tatar Oğlu, Taşanlı Oğlu, Varsak Oğlu, Türkmen Oğlu, Aydınlı Oğlu, Türkmen Ali Oğlu, Toklu Oğlu, Melikgazi Oğlu vs... isimler doğrudan doğruya Oğuz kökenli isimlerdir.

Erkilet Müslümanlarla gayrimüslimlerin karışık yaşadığı bir bölge idi. Gayrimüslim nüfusun bulunduğu bölgelerde özellikle 16. yüzyıldan sonra Müslüman ve Türk nüfusun bu bölgelere kaydırıldığını, en azından belirli mahallelerin kurdurulduğunu tahmin ediyorum. Mesela, 16. yüzyıl kayıtlarında Müslüman nüfusun bulunmadığı bölgelerden olan Tavlusun'da 1831 yılında görülüyor ki, artık Türkmen boyları vardır: Varsaklı Oğlu, Çavdar Oğlu, Turgut Oğlu, Kara Bölük Oğlu, Develi Oğlu, Karamanlı Oğlu, Türkmen Oğlu, Toklu Oğlu, Torun Oğlu gibi. Yine bir zamanlar gayrimüslim halkın çoğunlukta olduğu bölgelere bu çerçevede baktığımızda 1831 yılı itibariyle, Germir köyüne Bezircili oymağından bir yerleşim olmalı ki, Bezircili Oğlu sülalesi karşımıza çıkıyor. Gesi'de Tatar Oğlu, Kozan oğlu, Avşar Oğlu ve Toklu Oğlu aileleri dikkati çekiyor. Mancusun köyünde Avşar Oğlu, Avşar Mehmet Oğlu, Gömeçli Oğlu, Sarımsaklı oğlu; Dimitre'de Yörük Oğlu, Yağmurbeyli Oğlu, Ulu Bürüngüz'de Bozoklu Oğlu, Sarımsaklı Oğlu, Çatak Oğlu, Sinan Oğlu; Kiçi Bürüngüz'de Melik Gazi Oğlu; Kenise'de Yuvacı Oğlu, Orhan Oğlu, Küpeli Oğlu, Develi Oğlu, Taşanlı Oğlu; Tomarza'da Hun Oğlu, Yağmur Oğlu; Vekse'de Sarımsaklı Oğlu, Tatar Oğlu; İspile'de Türkmenzade, Demirci Oğlu; Mancusun'da Taşan Oğlu; Molu köyünde Bozok Oğlu, Kaplan Memiş oğlu gibi bu listeyi uzatmak mümkündür. Buradan çıkan sonuç şudur ki, 1831 yılı itibariyle Kayseri'de Yörük-Türkmen nüfusun yerleşmediği gayrimüslim köyü kalmamıştır.

Burhaneddin Akbaş'ın 'Kayseri'deki Soy Lakaplarında Yörük-Türkmen Adları' isimli araştırmasında yine soy lakapları arasında Yuvalı köyü ile Yemliha köyünde Karaca Kürt adını taşıyan soy lakapları bulunuyor. Bu Türkmen ailelerin adları bizlere Bozulus Türkmenlerine mensup ailelerin buraya yerleştiğini gösteriyor. En çok karşımıza çıkan isim 'Türkmen Oğlu' olurken, yine bu bölgede en fazla Avşar boyuna ait soy lakaplarına rastlanılmaktadır. Gesi'de Avşar Oğlu; Mancusun'da Avşar Oğlu, Avşar Mehmet Oğlu; Gergeme'de Avşar Oğlu; Cebirli'de Avşar Muslu Oğlu gibi. Bunun dışında Veziroğlu (Obruk), Toklu Oğlu (Gesi), Torun Oğlu (Tavlusun), Taflı Oğlu gibi isimler de yine Avşar Türkmenlerinin oymak adarlı ile ilgilidir. Erkilet'te Yazır, Tavlusun'da Varsak, Cırlavuk'ta Kayı, Gesi'de Avşar, Mancusun'da Avşar (iki tane), Kenise'de Yuvalı, Ebiç'te Karkın, Tomarza'da Hun, Cebirli'de Avşar, Yuvalı'da Yuvalı adını taşıyan aileler yine doğrudan doğruya Oğuz boylarından ve Türk Tarihi kalıntılarından önemli isimler taşımaktadırlar.

Kayseri şehir merkezinde lakaplar

Murat Ustaoğlu, 'Kayseri'de Lakaplar Üzerine' isimli incelemesinde (Erciyes Dergisi, Ocak-1986) 'Mensup oldukları boydan, doğdukları merkezden veya oturdukları mahalden gelen lakaplar' diye bir bölümde bir kısım soy lakaplarına yer vermiştir. Bu soy lakapları arasında Ardıçlılar (Ardıç oymağından), Avşarın Mehmet Ağalar (Avşar boyundan), Kızıklılar (Kızık boyundan), Boyacılılar (Boyacılı Türkmen oymağından), Kuşçulular (Kuşçu oymağından), Salırlılar (Salur boyundan) Bezircililer (Bezirci oymağından), Tekelioğulları (Teke oymağından), Sarmatlar (Türk topluluklarından olan Sarmat'tan), Türk Oğulları (buna diyecek bir şey yok) gibi isimler vardır. Ayrıca Alaçıklar isimli soy lakabının Divan-ı Lugati-t-Türk'te geçen 'çalı çırpıdan yapılmış, muntazam olmayan kulübe' anlamında kullanılan Alaçık kelimesi olduğunu anlıyoruz. Bu kelime Kayseri yöresinde oldukça yaygın bir şekilde kullanılıyor ve 'alaçık, aleçik, alevcik, alençik' gibi çeşitlemeleri de bulunuyor. Bu da hali hazırda dahi Kayseri yöresinde Yörük-Türkmen kültürünün ne kadar sıcak olduğunu, unutulmadığını göstermektedir.

Hacılar ve Bünyan'da lakaplar

Örnek olarak seçtiğimiz iki ilçede (Hacılar ve Bünyan) lakapları incelediğimizde sanki Türk Kültür Tarihinin bu zamana kadar uzanabilen izlerini hayretle müşahede etmekteyiz. Mesela Hacılar ilçesindeki lakaplara baktığımız Mustafa Özdemir'in 'Hacılar' isimli kitabında (Kayseri, 1984) şu soy lakapları hala kullanılmakta imiş: Atamanlar, Avan Oğulları, Avcıoğluları, Baktırlar, Balaklar, Billallar, Bulduklar, Coruklar, Çavdarlar, Çakıcılar, Çıtaklar, Çiçibaşlar, Çötmenler, Eseler, Karavlar, Kamalılar, Karacalar, Kılıçlar, Könekler, Naymanlar, Özbekler, Sakalar, Tonuklar, Totmanlar, Hotalı Oğlu, Karakoca Oğlu (Karakocalı aşiretinden olsa gerek). Bünyan ilçesinde ise şu lakaplar oldukça dikkat çekiyor: Horasanlıoğlu, İmirzeler, Curalar, Börkler, Veziroğluları, Tecirler, Tülekler, Artukoğulları, Kamanlar, Karamanlıoğlu, Avanoğlu, Avşaroğlu, Avşarmantıoğlu, Çeplioğlu, Karalar, Türkmenoğlu…