Türkiye'de sadece Kayseri'de biliniyor: O da yok olmak üzere…

Vartaca, Erkilet’te eski zamanlarda kimilerine göre tütün kaçakçılarının, kimilerine göre çerçilerin kendi aralarında konuşmak için kullandıkları ve sözcük sayısı oldukça sınırlı olan gizli bir dil olarak biliniyor. 

Türkçe cümle yapısının içerisine sadece farklı sözcükleri yerleştirmek suretiyle meydana getirilen bu dil, kelime uygun ise 'yakıştırma' bir dildir. Bu dilde sözcüklerin bir kısmı Türkçe kaynaklı iken bir kısmı ise Ermenice ve Arapça gibi dillerden kaynaklanmaktadır; lakin içlerinde uydurma sözler de vardır.

Prof.Ahmet Caferoğlu, 31 Mayıs 1952 tarihinde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi'nde 'Erkilet Çerçilerinin Argosu:Dilce' adıyla bir makale yayınlamıştır. 

Erkiletlilerin bu dile dilce adını verdiklerini belirten Caferoğlu, bu gizli dili 'argo' olarak nitelendiriyor. Caferoğlu konuyla ilgili, 'Erkiletlilerce ‘dilce’ diye adlandırılan yerli özel dil, her şeyden evvel, içtimai grupların, müşterek dil malzemesini değiştirmek ve civar mühitteki yabancı dillerden katma unsurlarla vücuda getirilen ‘argo’dan başka bir şey değildir.' ifadelerini kullanıyor.

Kayseri'nin Erkilet Mahallesi'nde yaşayan ve özellikle yaşlı insanlar tarafından bilinen, ‘Vartanca’ adındaki gizli bir dil, şu dönemlerde unutulmak üzere. Atalarının geçmişte çercilik yaparak geçindiklerini belirten Erkiletli bir vatandaş, 'Onlar müşteri ne dediklerini anlamasın diye ve kendi aralarında anlaşmak için bu dili kullanırmış. O yüzden buna ‘gizli dil’ deniliyor' dedi. Erkiletli vatandaş, daha önce bölgedeki yaşantıdan dolayı, dilin kökeninin Ermenice'ye ve Rumca'ya dayandığını ifade etti.

Diğer Erkiletliler ise, artık gençler tarafından bilinmeyen ‘Vartanca’yı 50 yaş üzerinde bilmeyenin olmadığını dile getirdi.

Erkiletli çerçiler, Yozgat, Kırşehir, Çorum, Sivas ve yöresindeki pazarları ve köyleri dolaşmakta idiler. Bir vatandaş, bu konuda bir anıyı naklederken Erkiletli bir çerçinin Sinop’tan malının tükendiği yolunda bir Erkilet’e haber ilettiğini ve zamanın şartları içerisinde kendisine mal gönderildiğini ifade ediyor ki bunun da bugünkü ticaret dilindeki adının 'sıcak pazarlama' olduğunu belirtiyor.

‘AZ RASTLANIR BİR DURUM’

Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ermeni Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gaffar Mehdiyev ise, ‘Vartanca’da kullanılan bazı kelimelerin, Doğu kökenli Ermenice’de var olduğunu kaydetti. Belli bir yerleşim yerine ait bir dilin olmasını az rastlanır bir durum olarak değerlendiren Doç. Dr. Gaffar Mehdiyev, sözlerini şöyle sürdürdü:

'Ermenice’deki konuşma diliyle tanışık kelimeler çok fazla. Elbette içine Rumca karışmış olabilir ama çoğunluğa bakınca baskın dilin Ermenice olduğu görülüyor. Örneğin, Vartanca’da kullanılan ve ‘yumurta’ manasına gelen ‘havgit’ kelimesi, ‘yoğurt’ manasına gelen ‘mazin’ kelimesi, ‘buğday’ manasına gelen ‘sorun’ kelimesi Ermenice de mevcuttur. Dünya üzerinde sadece bir köyde kullanılan dil sayısı çok azdır. O nedenle bu dil ilginç ve araştırılmaya değer bir dildir.'

’Vartanca’ dili ile ilgili olarak bugüne kadar yapılmış en kapsamlı çalışma, o da çok kısa olmakla birlikte, şu anda hayatta olmayan Dilbilimci Ahmet Caferoğlu’na aittir. Daha sonraki araştırmalar Caferoğlu’nunkinin tekrarı niteliğindedir. ‘Vartanca’ dilinde hâlihazırda kullanılan 150 kelimenin olduğu tahmin edilmektedir.